Koszmary senne dla mało kogo są obcym zjawiskiem – większości z nas zdarzają się sny, w których uciekamy przed czymś wyjątkowym niebezpiecznym lub w których po prostu tracimy życie. Tak jak sporadyczne występowanie nieprzyjemnych snów nie stanowi powodu do niepokoju, tak już ich regularne występowanie jak najbardziej może w bardzo nawet negatywny sposób wpływać na zdrowie człowieka. Skąd się biorą koszmary senne i co zrobić, aby przestały wybudzać one pacjenta ze snu?

Koszmary senne zdarzają się prawie każdemu – według statystyk, nawet 90% populacji. Najczęściej koszmary senne spotykane są u najmłodszych – szacunkowo wśród tych dzieci, które mają od 3 do 5 lat, pojawiają się one z dużą częstością u nawet 50% z nich. Z wiekiem częstość nieprzyjemnych snów u ludzi maleje i ostatecznie u dorosłych koszmary senne, pojawiające się przynajmniej 1 raz w tygodniu, ma 1% z nich.

Koszmary senne: przyczyny

Dokładny mechanizm, w jakim u ludzi pojawiają się koszmary senne, nie został dotychczas jednoznacznie określony. Wiadome jest to, że nieprzyjemne sny – podobnie jak i te o przyjemnym wydźwięku – pojawiają się w trakcie trwania fazy snu REM.

Dużo bardziej znane niż sam mechanizm występowania koszmarów są problemy, które mogą prowadzić do ich występowania. Wbrew pozorom jest ich więcej niż można przypuszczać i należą do nich:

• przewlekły stres (prowadzić on może do koszmarów sennych u ludzi w dowolnym wieku, szczególne znaczenie ma on jednak w przypadku nieprzyjemnych snów u dzieci – u nich bowiem doświadczanie stresu w warunkach szkolnych czy domowych stanowi podstawową przyczynę koszmarów sennych)
• zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD – w tym przypadku występowanie koszmarów sennych dotyczących traumatycznego wydarzenia stanowi jedno z kryteriów rozpoznania tego zaburzenia)
• bezdech senny
• zaburzenia depresyjne i zaburzenia lękowe
• znaczne zmiany życiowe (mowa tutaj o takich wydarzeniach, jak śmierć jakiejś bardzo bliskiej osoby, zmiana miejsca zamieszkania, utrata pracy czy zmiana szkoły – prowadzić one mogą do odczuwania bardzo silnego stresu i przez to mogą one być przyczynami koszmarów)
• nadużywanie substancji psychoaktywnych (koszmary senne pojawiać się mogą szczególnie podczas okresów abstynencji)

Co ciekawe, czasami przyczyną koszmarów sennych jest zażywanie przez pacjenta jakichś leków. Wśród preparatów, których przyjmowanie może prowadzić do nieprzyjemnych snów, wymienić można m.in.

• leki hipotensyjne
• środki przeciwdepresyjne
• preparaty wykorzystywane w leczeniu choroby Parkinsona

Innym jeszcze problemem, który może sprzyjać nieprzyjemnym marzeniom sennym, jest zjadanie obfitych posiłków przed snem – co prawda nie wiadomo, dlaczego tak jest, ale może to sprzyjać pojawianiu się koszmarów sennych.

Koszmary senne: konsekwencje

Dzieci, które budzą się z powodu nieprzyjemnego snu, słyszą zwykle od swoich opiekunów, że nic im nie zagraża i że to był tylko zły sen.

Rzeczywiście, sporadyczne występowanie koszmarów sennych nie musi stanowić powodu do niepokoju, zdecydowanie inaczej jest już jednak wtedy, kiedy nieprzyjemne sny pojawiają się u człowieka z dużą częstością. W takiej sytuacji może to bowiem prowadzić do wielu różnych zagrożeń.

Wskutek koszmaru dochodzić może do zwiększenia wyrzutu w organizmie hormonu stresu – kortyzolu. Tak jak jednorazowe czy kilkurazowe nawet występowanie takiego zjawiska nie stwarza zagrożenia, tak już wielokrotne koszmary – i co za tym idzie wielokrotne zwiększone uwalnianie kortyzolu – może już prowadzić do groźnych dla zdrowia następstw (takim może być znaczne osłabienie odporności organizmu).

Osoba, którą często dręczą koszmary, do wypoczętych raczej nie należy – pojawiające się po złym śnie trudności z ponownym zaśnięciem mogą skutkować poczuciem zmęczenia w ciągu dnia, jak i znacznymi zaburzeniami koncentracji, prowadzącymi do trudności z prowadzeniem samochodu czy wykonywaniem zwyczajnych obowiązków zawodowych.

Ciągłe koszmary senne sprzyjają również i rozmaitym zaburzeniom psychicznym, m.in. zaburzeniom depresyjnym.

Widać więc doskonale, że problem w postaci częstych koszmarów jest po prostu poważny i nie należy go bagatelizować, tylko powinno się poszukiwać jego przyczyn.

Koszmary senne: diagnostyka

Zazwyczaj do stwierdzenia przyczyny występowania u pacjenta koszmarów sennych wystarczające jest przeprowadzenie z nim dokładnego wywiadu lekarskiego. Dość często możliwe jest bowiem znalezienie podczas niego nieprawidłowości, które mogą odpowiadać za pojawianie się nieprzyjemnych snów, takich jak zaburzenia depresyjne czy zaburzenie stresowe pourazowe.

Łatwo stwierdzić, że jest to przyczyna koszmarów sennych wtedy, gdy pacjent miał już wcześniej postawione rozpoznanie takiego zaburzenia psychicznego – czasami jednak dopiero właśnie przy poszukiwaniu źródeł doświadczanych przez niego koszmarów stwierdzane jest to, że cierpi on na jakieś zaburzenia psychiczne, które mogą być ich powodem.

W trakcie wywiadu pacjentowi zadawanych jest wiele różnych pytań, m.in. o to, jakie leki on zażywa (w końcu niektóre farmaceutyki mogą prowokować koszmary), ale i o to, o której kładzie się on spać, kiedy wstaje i co robi przed snem (czasami to właśnie nieprawidłowa higiena snu odpowiada za pojawianie się u pacjenta nieprzyjemnych marzeń sennych).

Zazwyczaj sam wywiad umożliwia znalezienie przyczyny koszmarów, wtedy jednak, gdy nawet po jego dokładnym zebraniu nie udaje się stwierdzić, co do nich doprowadza, pomocne bywa wykonanie u pacjenta badania polisomnograficznego.

Koszmary senne: leczenie

Znalezienie przyczyny koszmarów jest bardzo ważne z tego powodu, iż to właśnie od tego, co do nich doprowadza, zależne jest to, jakiego rodzaju leczenie zostanie zaproponowane pacjentowi.

Wtedy, gdy za koszmarami stoi depresja czy zaburzenie stresowe pourazowe, pomocna może być farmakoterapia (bazująca na stosowaniu leków przeciwdepresyjnych) oraz psychoterapia. Oddziaływania psychoterapeutyczne wykorzystywane są również i wtedy, gdy koszmary senne występują z powodu ciągłego doświadczania stresu.

Wtedy zaś, gdy nieprzyjemne sny są konsekwencją stosowania jakichś leków, konieczne bywają modyfikacje farmakoterapii i zalecenie pacjentowi stosowania takich leków, które nie będą sprzyjały występowaniu koszmarów.

U osób, które często mają koszmary senne, niezwykle ważne jest również przestrzeganie zasad właściwej higieny snu. Warunkiem jej utrzymania jest przede wszystkim kładzenie się i wstawanie z łóżka o tej samej porze (nawet w weekendy), unikanie spożywania przed snem obfitych posiłków, ale i przeznaczanie czasu przed snem wyłącznie na spokojne aktywności (spędzanie czasu przy emocjonującym filmie, komputerze, ale i uprawianie sportu bezpośrednio przed spaniem zdecydowanie negatywnie wpływa na jakość późniejszego snu).