Inteligentni czy nie — jacy właściwie jesteśmy?

Każdy człowiek to cud istnienia, to niezwykła istota o niepowtarzalnych cechach i umiejętnościach.

Kiedy myślę człowiek, to staje mi przed oczami czyjś uśmiech, czyjeś spojrzenie, czyjś specyficzny chód; to słyszę czyjś śmiech albo swoje imię wymawiane przez kogoś w charakterystyczny sposób, słyszę tembr głosu podczas śpiewanej melodii; to wszystko — tak różne — kiedy myślę człowiek…

Amerykański psycholog i neurolog profesor Howard Gardner na początku lat 80. XX wieku opracował teorię inteligencji wielorakich, przedstawiając osiem typów inteligencji człowieka¹. Mierzy się je poprzez obserwowanie go w różnych sytuacjach codziennego życia. Inteligencje te to pewien potencjał, z którym się rodzimy. Tworzy on niepowtarzalny profil, ponieważ każdy z ośmiu typów rozwinięty jest w różnym stopniu, w zależności od człowieka. Dodatkowo każdy rodzaj inteligencji można rozwijać. Jest to zatem kolejna rzecz, która nas wyróżnia i czyni wyjątkowymi. Koncepcja różnych rodzajów inteligencji ukazuje ogromną złożoność osobowości i psychiki ludzkiej, nakazując jednocześnie pewną ostrożność w podchodzeniu do inteligencji jako do jednej właściwości, związanej z aktywnością intelektualną, którą da się zmierzyć testami na poziom IQ.

Profesor H. Gardner wyróżnił następujące rodzaje inteligencji:

Inteligencja językowa to umiejętność wyrażania swoich myśli przez słowo mówione bądź pisane. Ludzie o rozwiniętym tym typie inteligencji mają łatwość wypowiadania się, posiadają bogate słownictwo, lubią czytać, przyjemność sprawiają im zabawy słowne oraz żarty, nie mają także trudności z nauką języków obcych. By rozwijać inteligencję językową, dobrze jest wspólnie z dzieckiem opowiadać bajki, historyjki, czytać, zachęcać je do zabaw słownych, śpiewać i zwyczajnie z nim rozmawiać.

Inteligencja matematyczno-logiczna to umiejętność logicznego myślenia, porządkowania otaczającego świata w ciągi zdarzeń czy liczby oraz łatwość w znajdowaniu kreatywnego rozwiązania różnych problemów. Osoby wyróżniające się tym rodzajem inteligencji cechuje zamiłowanie do eksperymentów, do świata przedmiotów oraz symboli liczbowych; lubią także łamigłówki oraz gry matematyczne. Rozwijaniu tego rodzaju inteligencji służą zadania wymagające liczenia w pamięci, zagadki zmuszające do myślenia oraz motywowanie do samodzielnego rozwiązywania problemów.

Inteligencja przyrodnicza to wrażliwość na świat przyrody; swoista umiejętność rozumienia świata naturalnego i troszczenia się o niego. To także zdolność rozpoznawania i kategoryzowania przedmiotów. Osoby posiadające rozwiniętą inteligencję przyrodniczą lubią aktywnie spędzać czas na świeżym powietrzu, kolekcjonować różne rzeczy ze świata przyrody, uprawiać ogród czy zajmować się zwierzętami. To o nich mówi się, że mająrękę do kwiatów. Ten rodzaj inteligencji można rozwijać poprzez umożliwienie dziecku kontaktu ze środowiskiem przyrodniczym, zachęcanie go do zrobienia swojego ogródka — chociażby w doniczce — i obserwowania roślin, poprzez oglądanie programów przyrodniczych, wycieczki do lasu, do zoo czy też poprzez opiekowanie się domowym zwierzątkiem.

Inteligencja muzyczna to łatwość rozumienia i tworzenia muzyki, odbierania świata poprzez dźwięki. Dzieci obdarzone tym rodzajem inteligencji wsłuchują się w otaczający je świat; wszystko wokół nich gra im jakąś melodię. Osoby te łatwo uczą się różnych tańców, często dobrze śpiewają, potrafią powtórzyć melodię po jej jednokrotnym wysłuchaniu, lubią słuchać muzyki i wykonywać różne czynności czy też uczyć się przy muzyce. Jeśli miały możliwość opanowania gry na instrumencie, muzykowanie staje się ich sposobem na oderwanie się od codziennych trosk i zajęć. Inteligencję muzyczną, która uwidacznia się w życiu człowieka bardzo wcześnie, można rozwijać poprzez wspólne śpiewanie z dzieckiem i rymowanie, słuchanie muzyki, poprzez zabawy zachęcające do wyróżniania dźwięków — czy też wszelkie zabawy muzyczne.

Inteligencja wizualno-przestrzenna to zdolność do tworzenia w umyśle obrazów i relacji przestrzennych. Ludzie mający dobrze rozwinięty ten rodzaj inteligencji wyróżniają się dbałością o szczegóły, wrażliwością na przestrzeń, kolory i wzory, potrafią harmonijnie dobierać i łączyć ze sobą kolory, mają zamiłowanie do prac plastycznych, układania puzzli, jak również do zabaw i zajęć konstrukcyjnych. Często przedstawiają coś w postaci wykresów, diagramów czy tabel, nie mają problemów z czytaniem map i dobrze orientują się w nieznanym miejscu. W celu rozwijania inteligencji wizualno-przestrzennej dobrze jest zachęcać dziecko do zabaw klockami, do różnych prac plastycznych, do rozkładania różnych przedmiotów na części i składania ich, do układania puzzli i modelarstwa.

Inteligencja kinestetyczna (ruchowa) to umiejętność wyczucia własnego ciała. Osoby o rozwiniętej inteligencji kinestetycznej mają wysoką świadomość własnego ciała. Postrzegają świat poprzez ruch i kontakt fizyczny. Dużo gestykulują, charakteryzują się płynnością ruchów i dobrze rozwiniętą mową ciała. Potrafią dobrze manewrować swoim ciałem i duże znaczenie ma dla nich kontakt fizyczny. Bardzo lubią gry i zabawy ruchowe oraz zajęcia sportowe. Mają również łatwość opanowywania nowych sprawności ruchowych. Rozwijaniu tego rodzaju inteligencji służą przede wszystkim wszelkie gry ruchowe, zajęcia sportowe oraz zabawy związane z wyczuwaniem schematu własnego ciała oraz rozpoznawaniem kształtów i figur.

Inteligencja interpersonalna (społeczna) to umiejętność wchodzenia w relacje z innymi ludźmi, komunikowania się z nimi, współodczuwania ich emocji oraz dostrzegania różnicujących ich cech. Osoby wyróżniające się tym rodzajem inteligencji lubią współpracować w grupie, mają zdolności przywódcze, są dobrymi słuchaczami, uczą się poprzez kontakty z drugim człowiekiem, a świat postrzegają przez pryzmat relacji międzyludzkich. Rozwijaniu inteligencji interpersonalnej służą kontakty z innymi ludźmi, zabawy w większym gronie osób, spotkania na placu zabaw czy na grupowych zajęciach, jak również czytanie książek połączone z rozmową o przeżyciach i emocjach bohaterów.

Inteligencja intrapersonalna to zdolność do autorefleksji, do analizowania własnych przeżyć, emocji i problemów. Osoby o rozwiniętej inteligencji intrapersonalnej cechuje wysoka samoświadomość, poszukiwanie odpowiedzi na trudne, egzystencjalne pytania oraz samodzielność. Lubią pracować same, są wewnętrznie zmotywowane do wyznaczania celów i realizowania ich. W rozwijaniu tego rodzaju inteligencji pomocne jest zachęcanie dziecka do samodzielnego planowania swojej pracy i wykonywania zadań oraz do autorefleksji dotyczącej własnego postępowania.

Wszystkie te rodzaje inteligencji są równoprawne i dynamiczne, a to, w jakim stopniu mamy rozwinięty dany rodzaj, czyni nas wyjątkowymi osobami. Nie ma zatem sensu porównywanie siebie czy też naszych dzieci z innymi, bo przecież każdy z nas został obdarowany przez Boga specjalnymi zdolnościami, równie ważnymi i potrzebnymi, po to, abyśmy mogli ubogacać siebie nawzajem i uczyć się od siebie; po to również, abyśmy potrzebowali siebie nawzajem. Zdumieni Bożą dobrocią i cudem, jakim jest każdy człowiek, możemy powtórzyć słowa psalmisty: „Wysławiam Cię za to, że cudownie mnie stworzyłeś”². Wysławiam Cię, Boże, kiedy myślę człowiek… 

Beata Baron

¹ Zob. Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce, Poznań 2002. ² Ps 139,14.

Artykuł pochodzi z czasopisma Znaki Czasu.

Wersja elektroniczna miesięcznika do nabycia w sklepie Wydawnictwa “Znaki Czasu”  www.sklep.znakiczasu.pl lub w salonach Empik.