Każdego roku u dorosłych rozpoznaje się średnio 2-4 infekcje dróg oddechowych. U dzieci, zwłaszcza młodszych, znacznie więcej, bo średnio 8-10. Większość z nich to łagodne zakażenia górnych dróg oddechowych, których przyczyną są wirusy.
Aromaterapią nazywamy terapeutyczne wykorzystanie specjalnie przygotowanych przetworów z różnych organów roślin olejkodajnych — kwiatów, liści, ziela, owoców, nasion, drewna, korzeni lub kory, znanych jako olejki eteryczne. Aromaterapia w klasycznym ujęciu polega na wprowadzeniu do organizmu olejków eterycznych przez drogi oddechowe. Jest dziedziną medycyny naturalnej, wykorzystywaną przez medycynę akademicką.
Działanie olejków eterycznych
Olejki eteryczne — skoncentrowane mieszaniny wielu lotnych i silnie działających substancji aktywnych biologicznie — działają m.in. przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwpasożytniczo, przeciwzapalnie, przeciwbólowo, żółciopędnie, rozkurczowo, wykrztuśnie, uspokajająco, antyseptyczne. Otrzymywane są najczęściej metodą destylacji parą wodną lub wytłaczania na zimno. Charakteryzują się intensywnym, zwykle przyjemnym zapachem. Olejków eterycznych nie należy mylić z olejkami zapachowymi, które nie mają właściwości leczniczych i nie stosuje się ich do inhalacji.
Olejki eteryczne są od tysięcy lat stosowane jako specyfiki medycyny naturalnej, kosmetyki i dermatologii. Ich skuteczności dowiedziono w przebiegu przeziębienia, grypy, ostrego zapalenia gardła, anginy, nieżytu nosa, chrypki, zapalenia zatok czy kaszlu. Właściwe wykorzystanie olejków w infekcjach dróg oddechowych łagodzi objawy zapalenia, działa przeciwbólowo, pomaga usuwać wydzielinę oskrzelową, a ponadto pobudza układ immunologiczny i zwiększą odporność na zakażenia.
W chorobach przebiegających z infekcją górnych dróg oddechowych można stosować inhalacje parowe, gorące kąpiele z dodatkiem olejku, wdychanie oparów olejków podgrzewanych w kominkach aromaterapeutycznych lub dyfuzorach do olejków eterycznych. Olejków używa się także do swobodnego wdychania, kropląc na poduszkę, chusteczkę lub skórę, uważając, by nie aplikować preparatu w okolice twarzy.
Olejki eteryczne w chorobie
W nieżycie nosa zaleca się inhalacje z olejków eterycznych: miętowego, eukaliptusowego, sosnowego, jodłowego lub majerankowego. Przy zapaleniu gardła o podłożu wirusowym przygotowuje się inhalacje z mie- szaniny olejków melisowego (4 krople) i cedrowego (3 krople).
W przypadku podłoża bakteryjnego stosuje się mieszaninę olejku z drzewa herbacianego (3 krople), pichtowego (3 krople), eukaliptusowego (2 kro- ple) i cynamonowego (2 krople). W leczeniu anginy zaleca się inhalacje z drzewa herbacianego, jodłowego, cynamonowego, melisowego lub miętowego. Po wybraniu jednego olejku dodaje się do wody 5 kropli i inhaluje. W grypie wykonuje się raz dziennie inhalację z olejków: melisowego, pichtowego, cedrowego, cyprysowego i z drzewa herbacianego. Olejki te można skomponować dowolnie.
W infekcjach dolnych dróg oddechowych zaleca się inhalacje parowe o działaniu wykrztuśnym i odkażającym. W tym celu stosuje się olejki: sosnowy, tymiankowy, macierzankowy, eukaliptusowy, anyżowy, koprowy, miętowy, rozmarynowy i topolowy. Dozwolone jest ich łączenie.
Do aromatycznych kąpieli połączonych z wdychaniem pary wodnej wykorzystuje się olejki: cynamonowy, goździkowy, miętowy. W aptekach można nabyć leki OTC przeznaczone do inhalacji, będące mieszaniną kilku olejków eterycznych: Inhalol (ma zastosowanie w przeziębieniu, katarze, bólu gardła, chrypce, zaflegmieniu, kaszlu oraz zapaleniu oskrzeli) i Olbas Oil (zmniejsza obrzęk błony śluzowej nosa, upłynnia za- legającą wydzielinę i ułatwia oddychanie). Rub-Arom i Aroma-Acitv są lekami w postaci maści (ułatwiają oczyszczanie otworów nosowych z zalegającej wydzieliny). Aromatol używa się do płukania jamy ustnej w zapaleniu gardła i migdałków podniebiennych. Olejki eteryczne wykorzystano także w niektórych kroplach i sprayach do nosa, plastrach na ubranie dla dzieci, sprayach do jamy ustnej i gardła.
Jak wykonać inhalację?
W przypadku nieżytu nosa do inhalacji parą można wykorzystać naczynie do picia, np. kubek. Wlewa się do niego gorącą wodę, przy czym należy uważać, by parowanie wody nie było zbyt mocne i nie spowodowało poparzeń lub uszkodzeń błony śluzowej. Do przygotowanej wody dodaje się 3-5 kropli wybranego olejku eteryczne- go. Następnie naczynie przykrywa się małym lejkiem kuchennym, przez którego wąski otwór wdycha się parę z olejkiem, raz jedną, raz drugą dziurką nosa. Inhalacje na- leży wykonywać 2-3 razy dziennie do ustąpienia objawów. Inhalacje jamy ustnej i gardła przeprowadza się z użyciem małej miski, do której wlewa się 2-3 szklanki odpowiednio gorącej wody i dodaje 5-7 kropli olejku eterycznego. Po nachyleniu głowy nad miską nakrywa się ją ręcznikiem, zamyka oczy i wdycha opary nosem, a wydycha ustami. Zabieg po- winien trwać ok. 10 minut.
W swobodnym wdychaniu stosuje się 2-3 krople olejku na chusteczkę. Po przyłożeniu jej do nosa, wykonuje się głębokie wdechy nosem i wydechy ustami. Używając olejków bezpośrednio na skórę, należy stosować je po rozcieńczeniu w olejku bazowym (ok. 1-3 krople olejku eterycznego na pół łyżeczki olejku bazowego).
Środki ostrożności
Z uwagi na możliwe efekty niepożądane i przeciwwskazania olejków eterycznych należy używać z rozwagą. Dzieciom można aplikować olejki w inhalacjach lub na skórę (nie podawać doustnie) tylko po konsultacji z lekarzem (poza gotowymi preparatami farmaceutycznymi). U dzieci i dorosłych przed użyciem na skórę wykonać test skórny i unikać promieni słonecznych przez ok. 12-48 godzin po aplikacji. U małych dzieci przeciwwskazane są: olejek miętowy i jego składnik mentol, olejek kamforowy i jego składnik kamfora, olejek eukaliptusowy i je- go składnik cyneol, olejek cynamonowy i jego składnik aldehyd cynamonowy, a także olejek anyżowy i jego składnik anetol wraz z pochodnymi.
W nadciśnieniu tętniczym nie stosuje się olejków: eukaliptusowego, imbirowego, hyzopowego, jałowcowego, rozmarynowego i tymiankowego. Przeciw- wskazaniem do stosowania doustnie olejku eterycznego lawendowego są m.in. stany zapalne żołądka i jelit, choroba wrzodowa żołądka, choroby wątroby, nerek i ciąża. Stosowanie olejków u kobiet w ciąży i kobiet karmiących może mieć miejsce tylko po konsultacji ze specjalistą. Niektóre olej- ki mogą działać teratogennie i mutagenne.
Należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń i przeciwwskazań podanych w ulotkach i na etykietach — przestrzegać m.in. informacji dotyczących drogi podania, wskazanego dawkowania oraz czasu inhalacji. Należy brać pod uwagę możliwość wystąpienia reakcji alergicznej i odczynów fototoksycznych. Fotoaktywność wykazują olejki eteryczne: cytrynowy, pomarańczowy, limetkowy, mandarynkowy, grejpfrutowy, bergamotowy, olejki eteryczne pozyskiwane z arcydzięgla litwora, biedrzeńca anyżu, lubczyku pospolitego, kminku zwyczajnego i pietruszki zwyczajnej. W przypadku osób narażonych na działanie pyłu budowlanego inhalacje z wykorzystaniem olejków eterycznych powinno się wykonywać jedynie wczesnym wieczorem, po pracy, nigdy rano przed pracą.
Zaleca się stosować wyłącznie olejki najwyższej jakości i po uprzednim odpowiednim rozcieńczeniu. Stosowanie nierozcieńczonych olejków eterycznych może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Wybór olejku eterycznego
Niestety jakość oferowanych olejków eterycznych jest jednym z najistotniejszych problemów. Wielu producentów reklamuje swój produkt jako naturalny i leczniczy. Jednak w olejkach nade wszystko chodzi o gwarancję pochodzenia, czystość i autentyczność. Nie wszystkie firmy oferujące olejki eteryczne są przejrzyste w zakresie źródeł pozyskiwania surowców i procesu technologicznego. Drogie z natury olejki bywają fałszowane tańszymi o podobnym zapachu lub zawierającymi syntetyczne lub półsyntetyczne zamienniki, które nie wykazują działania leczniczego, a mogą powodować podrażnienia, alergie itp. Wybierając zatem olejek eteryczny, najlepiej sprawdzić wytwórcę i opis olejku. Brak nazwy i adresu producenta lub dystrybutora, brak łacińskiej nazwy botanicznej, kraju pochodzenia, wskazania części rośliny, z której olejek pozyskano, metody otrzymania olejku, terminu przydatności do użycia, składu jakościowego, brak buteleczki z ciemnego szkła, informacji o zgodności z normami ISO oraz obecność na liście składników jakichkolwiek rozpuszczalników, olejów roślinnych lub słowa „parfum” powinny budzić wątpliwość co do oryginalności i jakości olejku.
Najwyższej jakości produkty olejkowe przed dopuszczeniem do sprzedaży pod- dawane są rygorystycznej kontroli jakości — przechodzą badania mikrobiologiczne na obecność drobnoustrojów, badania pod kątem składu chemicznego, substancji czynnych, obecności metali ciężkich i pestycydów, jak również innych zanieczyszczeń mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo i skuteczność olejku. Za wskaźnik jakości olejku eterycznego uważana jest jego cena.
Agata Radosh
Artykuł pochodzi z biuletynu „Chronimy Zdrowie”,
wydawanym przez Sekretariat Zdrowia
przy Zarządzie Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego
w Rzeczypospolitej Polskiej.
